ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (IΙ)
Οι εξελίξεις απαιτούν και πιέζουν
Στο πλαίσιο της τρέχουσας οικονομικής κρίσης που αγγίζει το σύνολο της κοινωνίας, είναι και κάποιες θεσμικές εξελίξεις που προβληματίζουν. Πρόκειται για θέματα που ενώ έπρεπε προ πολλού να αναδειχθούν και να υιοθετηθούν στην πράξη, διάφορες σκοπιμότητες τα έθεταν στο περιθώριο ή σε δεύτερη προτεραιότητα. Ωστόσο, οι ευρύτερες κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις καθώς και ανάγκες εκσυγχρονισμού σύμφωνα με τα ισχύοντα ευρωπαϊκά δεδομένα, αναγκαστικά τα θέτουν σε ημερήσια διάταξη. Ένα τέτοιο θέμα είναι η Περιβαλλοντική Ευθύνη. Δηλαδή, ευθύνη για τυχόν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον από κάποια παραγωγική διαδικασία σε συνδυασμό με κάποια σκόπιμη ή εξ αμελείας ανθρώπινη ενέργεια.
Η σκόπιμη και δόλια ενέργεια (χαρακτηριζόμενη ως ποινικό αδίκημα) είναι προφανές πως συνεπάγεται τιμωρία ενώ η οποιαδήποτε ζημιά από εξ αμελείας λάθος ή παράλειψη (αστική ευθύνη) είναι λογικό να συνδέεται με υποχρέωση για αποζημίωση ή / και ειδικές δαπάνες. Ειδικότερα, στην περίπτωση περιβαλλοντικής ζημιάς, σύμφωνα με το σύγχρονο πνεύμα της σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2004/35/ΕΚ για την Περιβαλλοντική Ευθύνη που έχει ενσωματωθεί στο εγχώριο δίκαιο (ΠΔ148 / 29-9-2009), η υποχρέωση αυτή μεταφράζεται σε λήψη μέτρων για περιορισμό της ζημιάς και σε καταβολή ειδικών δαπανών για τυχόν έρευνες καθώς και για αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, ει δυνατόν, στην πρότερη κατάσταση.
Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί πως το οικονομικό «βάρος» που η περιβαλλοντική ευθύνη συνεπάγεται, σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική ασφαλίζεται. Δηλαδή, έναντι ενός σχετικά μικρού κόστους (ασφάλιστρο) μεταφέρεται σε κατάλληλους χρηματοοικονομικούς φορείς (Ασφαλιστικές Εταιρίες). Εξάλλου αυτό είναι και το πνεύμα του Νομοθέτη που επιβάλλει να υπάρχει πρόβλεψη για κατάλληλη χρηματοοικονομική επάρκεια ώστε να αντιμετωπισθούν οι τυχόν συνέπειες επέλευση περιβαλλοντικού κινδύνου.
Σύγχρονες εξελίξεις
Οι σύγχρονες θεσμικές εξελίξεις αναδεικνύουν όλο και πιο πολύ ευαισθητοποίηση στο θέμα της περιβαλλοντικής ευθύνης και την αναγκαιότητα θέσπισης κανόνων επιχειρηματικής δράσης συμβατών με το περιβάλλον. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2004/35/ΕΚ και η οποία εκφράζεται με το «ο ρυπαίνων πληρώνει», δεν προέκυψε τυχαία. Αποτελεί τη σύγχρονη έκφραση ενός εξελισσόμενου θεσμικού πλαισίου γύρω από το Περιβάλλον και την ανάγκη προστασίας του.
Η περιβαλλοντική ευθύνη καθίσταται πλέον “αυστηρή” (“αντικειμενική”- strict liability από νομικής πλευράς). Δηλαδή, ο πιθανός υπαίτιος πρόκλησης περιβαλλοντικής ζημιάς θεωρείται «a priori» υπεύθυνος και, υποχρεούται δια νόμου να αναλαμβάνει ο ίδιος τις όποιες δαπάνες για την αποκατάσταση του ζημιωθέντος περιβάλλοντος στην πρότερη κατάσταση.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η νέα νομοθετική ρύθμιση, σύμφωνα με την αντίστοιχη Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπου ο από δόλο/ σκοπιμότητα ή βαριά αμέλεια ρυπαίνων θα διώκεται πλέον και ποινικά! Δηλαδή, για ορισμένες κατηγορίες παραβάσεων η ρύπανση / μόλυνση του περιβάλλοντος, συνιστά πλέον ποινικό αδίκημα, που θα συνδέεται με επιβολή αυστηρών προστίμων ή και ποινής φυλάκισης.
Μια τέτοια εξέλιξη θεωρείται τελικά αναγκαία γιατί η πρακτική εμπειρία απέδειξε πως τα υπάρχοντα συστήματα διοικητικών κυρώσεων (πρόστιμα), δεν επαρκούν για την επίτευξη ουσιαστικής συμμόρφωσης προς το δίκαιο για την προστασία του περιβάλλοντος. Δηλαδή, κρίθηκε πως η εν λόγω συμμόρφωση θα πρέπει να ενισχύεται με τη διαθεσιμότητα ποινικών κυρώσεων ώστε να εκφράζεται καλύτερα η κοινωνική απαίτηση για απόδοση δικαίου πέρα από τα διοικητικά πρόστιμα, που επιπλέον, κανένας δεν είναι σε θέση να διαβεβαιώσει πως πληρώνονται τελικά και δεν είναι απλά για τη δημιουργία εντυπώσεων.
Το “μήνυμα” του νομοθετικού πλαισίου
Είναι πλέον σαφές, πως το “μήνυμα” του νέου θεσμικού πλαισίου για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν είναι ούτε «σύσταση» για πρόληψη, ούτε «ενθάρρυνση» για λήψη μέτρων προστασίας του που είχαν θεσμοθετηθεί πριν την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2004/35 για την περιβαλλοντική ευθύνη. Είναι προειδοποίηση προς τους πιθανούς ρυπαίνοντες για «αυστηρή τιμωρία», με την ποινική ευθύνη να πλανάται για τις περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημιάς με στοιχεία δόλου ή εγκληματικής αμέλειας. Τιμωρία, η οποία μεταφράζεται σε εκ του νόμου υποχρέωση για καταβολή υπέρογκων δαπανών για έρευνες και εργασίες αποκατάστασης των ενδεχόμενων ζημιών στο περιβάλλον.
Το ζητούμενο
Το μεγάλο ζητούμενο στη χώρα μας παραμένει πάντα το ίδιο: Δεν αρκεί η βούληση της Πολιτείας να επιβάλει τα όποια νομοθετήματα και να αστυνομεύσει την εφαρμογή τους. Απαιτείται συνειδητή υιοθέτησή τους από τις Επιχειρήσεις και από το ίδιο το κοινωνικό σύνολο.
Στα πλαίσια μιας ορθολογικής αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής ευθύνης, αυτό που κρίνεται απαραίτητο, σύμφωνα και με την σχετική πρόβλεψη του άρθρου 14 του ΠΔ148 /2009, είναι η μέριμνα για κατάλληλη χρηματική επάρκεια στην αντιμετώπιση κινδύνων. Και, η μέριμνα αυτή δε είναι άλλη από την κατάλληλη αξιόπιστη Ασφάλιση Περιβαλλοντικής Ευθύνης, με τη βοήθεια κατάλληλου ασφαλιστικού συμβούλου ο οποίος να διαθέτει με επάρκεια την απαιτούμενη αντίληψη του αντικειμένου και της ασφαλιστικής αγοράς.